وقتی آتش می‌رقصد و مسئولان نظاره می‌کنند!

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی‌ «آفتاب گچساران» ، این روزها، داستان سوختن جنگل‌ها و مراتع کهگیلویه و بویراحمد دیگر خبری تازه نیست؛ تراژدی تکراری که هرسال جان هزاران اصله درخت بلوط را می‌گیرد و خاکستری به‌جای می‌گذارد که امیدی به سبز شدن دوباره ندارد. در این میان، تنها چیزی که ثابت مانده، فداکاری بسیجیان، نیروهای مردمی و امدادی است که با دست‌های خالی به استقبال شعله‌های سرکش می‌روند؛ درحالی‌که آتش با وزش باد می‌رقصد و می‌تازد.

آتش‌سوزی در ارتفاعات و مناطق صعب‌العبور کهگیلویه و بویراحمد سهم بیشتری دارد. مسئولان همچنان از کمبود نیرو، نبود تجهیزات، فرسودگی خودروها و فقدان بالگرد گلایه دارند؛ اما این گفته‌ها برای درختی که می‌سوزد، زیستی که خاکستر می‌شود و اکوسیستمی که فرو می‌ریزد، جز آهی در باد نیست.

تکرار یک مرگ خاموش

بر اساس گزارش‌ها، بیش از ۸۰ درصد آتش‌سوزی‌ها در مناطق صعب‌العبور رخ می‌دهد. عوامل متعددی چون افزایش دما، وزش بادهای گرم و سهل‌انگاری انسانی، منشأ این حریق‌ها هستند. بااین‌حال، سهم انسان در وقوع آتش‌سوزی‌ها بیشتر از آن چیزی است که انتظار می‌رود؛ به گفته مدیرکل بحران استان، ۹۹ درصد آتش‌سوزی‌ها منشأ انسانی دارند.

کشاورزان، گردشگران، شکارچیان و حتی اهالی بومی، ناخواسته یا عمدی، شعله‌هایی را روشن می‌کنند که تا مرز نابودی کامل اکوسیستم می‌رود. بااین‌حال، هنوز برخورد جدی و بازدارنده‌ای با عاملان این فاجعه‌ها صورت نگرفته است.

«البرز زارعی»، نماد تعهد و سوختن برای ماندن

در یادها هنوز تصویر زنده‌یاد «البرز زارعی» زنده است؛ مردی از جنس غیرت که با جان‌فشانی در دل آتش رفت تا جان درختان زاگرس را نجات دهد. البرز، دهقان فداکار جنوب، با سوختن خود، آتشی از بیداری را در دل‌ها شعله‌ور کرد، اما پس از او، انگار فقط خاطره‌ای سوخته باقی‌مانده و تدبیرها همان است که بود.

گفته مسئولان؛ تأخیر، فرسودگی و کمبود

مجید نظری، مدیرکل منابع طبیعی استان، در تازه‌ترین نشست ستاد بحران کهگیلویه و بویراحمد، بار دیگر بر کمبود ۲۰۰ نیروی قرقبان، مستهلک بودن ناوگان خودروها و نبود بالگرد برای دسترسی به مناطق بحران‌زده تأکید کرد. به گفته او، فقط ۸ خودروی عملیاتی در کل استان فعال‌اند.

عبدال دیانتی نسب، مدیرکل محیط‌زیست استان نیز از عدم وجود زیرساخت بالگردی در مناطق حفاظت‌شده چون دنا، دیل و خامی گلایه کرد. او درعین‌حال از تشکیل تیم‌های واکنش سریع، ساخت پایگاه‌های بالگرد و تجهیز دهیاری‌های مرزی خبر داد، اما اذعان داشت که امکانات موجود کفاف حجم بحران را نمی‌دهد.

علیرضا نیکروز، مدیرکل بحران کهگیلویه و بویراحمد هم سهم ۵۰ درصدی کشاورزان در وقوع آتش‌سوزی‌ها را نگران‌کننده دانست و خواستار آموزش‌های میدانی و عملیاتی شد. او بر نقش مردم در مهار آتش تأکید کرد و اعلام کرد برنامه‌ای برای استفاده از بالگردهای اورژانس ۱۱۵ و هلال‌احمر تدوین‌شده است.

هشدار استاندار و پیشنهادهای عملیاتی

یدالله رحمانی استاندار کهگیلویه و بویراحمد در ادامه این نشست نیز بر تدوین برنامه جامع پیشگیری و مقابله با بحران تأکید کرد. او با اشاره به‌شدت یافتن حوادث، خواستار شناسایی کانون‌های بحران، آموزش جوامع محلی، استفاده از رسانه‌ها، تجهیز نیروهای مردمی و اجرای قاطع قانون در برخورد با آتش‌افروزان شد. وی یادآور شد که طبق ماده ۴۷ قانون جنگل‌ها، تمامی دستگاه‌ها در زمان آتش‌سوزی موظف به همکاری با منابع طبیعی و محیط‌زیست‌اند.

زاگرس درخطر؛ آمارهایی هشداردهنده

از وسعت ۶ میلیون هکتاری جنگل‌های زاگرس، حدود یک‌میلیون هکتار آن از بین رفته است. جنگل‌هایی که محل زیست بیش از ۲ هزار گونه گیاهی، ۶۱ گونه پستاندار، ۱۶۷ گونه پرنده و ده‌ها گونه دیگر جانوری بوده است. کهگیلویه و بویراحمد با ۸۷۴ هزار هکتار جنگل، یکی از مهم‌ترین مناطق زیستی کشور است که اکنون با تهدید جدی نابودی مواجه است. هفت منطقه حفاظت‌شده با بیش از ۳۱۲ هزار هکتار در استان وجود دارد که ازنظر اکولوژیک بی‌نظیرند؛ اما این گنجینه‌ها به علت نبود زیرساخت و مدیریت منسجم، درخطر آتش‌سوزی‌های پی‌درپی‌اند.

سیاست‌های کنونی در مواجهه با بحران آتش‌سوزی در کهگیلویه و بویراحمد، اگرچه در حد شعار و ابراز نگرانی فعال هستند، اما به مرحله اجرا نمی‌رسند. برای نجات زاگرس، کافی نیست فقط صبر کرد تا باران بیاید یا آتش خاموش شود؛ بلکه باید آستین همت بالا زد، تجهیزات تهیه کرد، آموزش داد، عاملان را مجازات کرد و با نگاه زیربنایی به حفظ منابع طبیعی اندیشید. تا زمانی که پاسخ بحران، فقط در جلسات تکرار شود، «قصه بلوط‌های سوخته» همچنان روایت خواهد شد.

 رکورد‌زنی آتش‌سوزی‌ جنگل‌ها در کهگیلویه‌و‌بویراحمد
 

 مرتضی جعفری، معاون پژوهشی پژوهشکده سوانح طبیعی کشور در گفتگو با این پایگاه خبری تحلیلی از اجرای طرحی جامع با محوریت پیشگیری و مهار آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع در قالب برنامه «آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی» خبر داد و گفت: در کهگیلویه و بویراحمد حضور پیدا کردیم تا روند اجرای ستاد ۴۰۴۰ باهدف آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی را بررسی کنیم. این ستاد با مشارکت دفتر مقام معظم رهبری، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و سایر نهادهای ذی‌ربط استان کهگیلویه و بویراحمد در حال فعالیت است.

جعفری با اشاره به ظرفیت‌های موجود در طرح منظومه‌های روستایی افزود: در این طرح، جوامع محلی محور اصلی توسعه هستند. از همین رو، تلاش کرده‌ایم تا با بهره‌گیری از توان تسهیلگران پژوهشکده سوانح طبیعی، بنیاد مسکن و مشارکت محلی، به مشکلات و چالش‌های مناطق مختلف ازجمله خطر آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع بپردازیم.

معاون پژوهشی پژوهشکده سوانح طبیعی از برگزاری یک کارگاه تخصصی برای دهیاران، تسهیلگران و گروه‌های داوطلب در استان خبر داد و گفت: در این کارگاه موضوع نهادسازی و ساختار سازی در جوامع محلی و هماهنگی با نهادهای دولتی و حاکمیتی را دنبال می‌کنیم. هدف ما این است که آمادگی محلی را در برابر خطرات طبیعی به‌ویژه آتش‌سوزی جنگل‌ها ارتقا دهیم.

انسان‌هایی که آتش‌بیار این معرکه‌اند

وی با اشاره به آمار نگران‌کننده آتش‌سوزی‌ها در منطقه زاگرس هم تصریح کرد: در سال ۱۴۰۳، استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، فارس و لرستان (منطقه رویش زاگرسی) بیشترین آتش‌سوزی را داشتند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها ۵ درصد از این آتش‌سوزی‌ها منشأ طبیعی دارند و ۹۵ درصد عوامل انسانی دارند که از این میان حدود ۱۰ درصد عمدی و ۹۰ درصد غیرعمدی است.

جعفری تأکید کرد: لازم است سطح دانش و شناخت خطر درک صحیحی رفتار با آتش را در بین جوامع محلی افزایش یابد. ما به دنبال آموزش صحیح رفتار با آتش هستیم تا هم از وقوع آتش‌سوزی‌ها پیشگیری کنیم و هم در صورت وقوع، با کمترین آسیب مدیریت شوند.

وی همچنین به اهمیت ایمنی داوطلبان اشاره کرد و افزود: مردم معمولاً باروحیه ایثارگرانه خود در مواقع بحرانی وارد میدان می‌شوند، اما گاهی دچار آسیب‌های جدی می‌شوند. به همین دلیل، با استناد به آیین‌نامه «فداکار خدمت» که در سال ۱۴۰۰ به تصویب هیئت‌وزیران رسید، ساماندهی داوطلبان زیر نظر دستگاه‌های مسئول در دستور کار قرارگرفته است.

جعفری گفت: امیدواریم بتوانیم گروه‌های مردمی فعال در حوزه‌های پیش‌بینی، پیشگیری، دیدبانی، کنترل، پشتیبانی و امداد و نجات را شناسایی و در سامانه همیار طبیعت وابسته به سازمان منابع طبیعی ثبت کنیم تا در صورت وقوع حادثه، هم از کمک آن‌ها بهره‌مند شویم و هم در صورت آسیب‌دیدگی، پشتیبانی قانونی و مالی لازم فراهم شود.

افزایش نگران‌کننده آتش‌سوزی‌ در جنگل‌های زاگرس
 

مهرداد اکبریان در گفتگو با این پایگاه خبری تحلیلی در خصوص راه‌کارهای پیشگیری و کنترل آتش‌سوزی جنگل‌ها گفت: امروز بیش از گذشته نیازمند ساختارسازی برای ساماندهی مشارکت مردمی در مواجهه با آتش‌سوزی جنگل‌ها هستیم.

معاون دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، بابیان اینکه حضور بی‌برنامه مردم درصحنه‌های آتش‌سوزی، تهدیدی برای جان آن‌ها و سایر نیروهای عملیاتی است، افزود: تجربه تلخ جان‌باختن زنده‌یاد «البرز زارعی» در عملیات اطفای حریق کوه دیل نمونه‌ای از خطرات مشارکت بی‌ساختار و فاقد آموزش‌های استاندارد است. نمی‌توان به علاقه و غیرت مردمی بسنده کرد؛ بلکه باید ساختار، آموزش و تجهیزات را هم‌زمان فراهم کرد.

اکبریان ادامه داد: در حال حاضر سامانه‌ای در حال راه‌اندازی است که افراد داوطلب می‌توانند به‌صورت قانونی و با دریافت آموزش‌های لازم، تحت حمایت قضایی و بیمه‌ای، در عملیات اطفای حریق شرکت کنند. این اقدام به‌منظور حفظ جان نیروهای داوطلب و بهره‌گیری اصولی از توان مردمی در مدیریت بحران طراحی‌شده است.

وی با ابراز نگرانی از روند فزاینده آتش‌سوزی‌ها گفت: آتش‌سوزی‌های جنگلی در کشور از سال ۱۴۰۲ تا امروز روند افزایشی داشته و تنها در دو ماه ابتدایی سال جاری، ۱۴۳ فقره حریق در کشور ثبت‌شده که نسبت به ۶۸ فقره سال گذشته، رشدی بیش از ۱۱۰ درصد داشته‌ایم. این افزایش در مناطق زاگرس نشین مانند کهگیلویه و بویراحمد نیز مشهود است.

تراژدی بی‌پایان مرگ بلوط‌ها

اکبریان با اشاره به عوامل مؤثر بر گسترش حریق در جنگل‌ها خاطرنشان کرد: خشک‌سالی، کاهش رطوبت خاک، زوال درختان بلوط و شرایط اقلیمی متغیر، همگی بر شدت و گسترش آتش‌سوزی‌ها اثرگذارند. متأسفانه برخی از گونه‌های شاخص جنگل‌های زاگرس به‌تدریج در حال نابودی هستند و باید نسبت به مدیریت آفات و حریق حساس‌تر باشیم.

معاون دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی با اشاره به اقدامات پیشگیرانه در استان‌ها و شهرستان‌ها گفت: پیشگیری تنها در شعار خلاصه نمی‌شود، بلکه با اقدامات میدانی همچون احداث آتش‌بُر، پاک‌سازی حاشیه جاده‌ها، تقسیم‌بندی پارسل‌های جنگلی و همچنین اجرای دوره‌های آموزشی و ترویجی در مناطق بحرانی قابل تحقق است.

وی با اشاره به ضعف تجهیزات و دشواری‌های حمل‌ونقل در مناطق صعب‌العبور منابع طبیعی تصریح کرد: بسیاری از تجهیزات سنگین و نامتناسب با شرایط میدانی هستند. ما در حال طراحی و تولید ابزارهای نوین مانند آتش‌کوب‌های چندمنظوره هستیم که با الهام از عصای کوهنوردی طراحی‌شده و می‌توانند عملکردی سریع‌تر و کارآمدتر در عملیات مهار آتش‌سوزی داشته باشند.

اکبریان ضمن اشاره به تجربیات بین‌المللی اظهار کرد: برخلاف تصور عمومی، بسیاری از کشورها نیز با محدودیت‌هایی مشابه مواجه‌اند. به‌عنوان‌مثال، در بازدید اخیر کارشناسان ژاپنی، مشخص شد آن‌ها نیز ابزارهایی مشابه ایران در اختیاردارند و حتی از برخی تجهیزات ابتکاری ما مانند دمنده‌های بومی‌سازی ‌شده محروم‌اند.

وی در پایان با تأکید بر نقش رسانه‌ها، صداوسیما و گروه‌های آموزشی در آگاهی‌رسانی عمومی گفت: مشارکت آگاهانه مردم، آموزش همگانی، تقویت تجهیزات و تعامل میان دستگاه‌های اجرایی می‌تواند ما را در مسیر کاهش خسارات آتش‌سوزی و حفظ منابع طبیعی کشور یاری دهد.

ررسی وضعیت جنگل‌ها و مراتع کهگیلویه و بویراحمد در مواجهه با آتش‌سوزی‌های مکرر، گویای یک چرخه بحران تکراری است که در آن، سه عنصر کلیدی نقش انسان، فقدان زیرساخت و امکانات ضعف در برنامه‌ریزی و پیشگیری بلندمدت نقش دارند. در این میان، اگرچه منشأ عمده‌ی آتش‌ها انسانی است (عمدتاً ناشی از سهل‌انگاری یا اقدامات کشاورزی)، اما بار اصلی مقابله با آتش به دوش مردم محلی، نیروهای مردمی و داوطلبان محیط‌زیستی افتاده که بدون ابزار کافی وارد میدان می‌شوند؛ این همان نقطه‌ای است که تضاد بین نیاز واقعی و امکانات موجود، بیش از هر زمان آشکار می‌شود.

از سوی دیگر، نبود بالگرد، کمبود خودروهای امدادی، نداشتن تجهیزات سبک و سنگین، فرسودگی خودروها و کم‌توجهی به آموزش جوامع محلی، زنجیره‌ای از کاستی‌ها را شکل داده که روند اطفا و مدیریت بحران را کند، پرهزینه و ناکارآمد کرده است. در چنین شرایطی، هر آتش‌سوزی نه‌تنها یک حادثه، بلکه شکستی در سیاست‌گذاری زیست‌محیطی محسوب می‌شود. همچنین این آتش‌سوزی‌ها صرفاً به پوشش گیاهی آسیب نمی‌زنند، بلکه تنوع زیستی، منابع دارویی و توازن اکولوژیکی منطقه را با خطر جدی مواجه می‌کنند. از بین رفتن زیستگاه جانوری، مهاجرت یا انقراض گونه‌ها و نابودی ذخایر ژنتیکی، تبعاتی هستند که با هیچ اعتباری قابل جبران نخواهند بود.

تغییر نگاه از واکنش‌محور به پیشگیری‌محور

 تا زمانی که تمرکز صرفاً بر اطفای پس از وقوع آتش باشد، منابع طبیعی از بین خواهند رفت. باید سرمایه‌گذاری در آموزش، ایجاد آتش‌بر، پایش ماهواره‌ای و هشدار زودهنگام تقویت شود. تجهیز منابع طبیعی و محیط‌ زیست به خودروهای مخصوص، پهپاد، بالگرد و نیروهای آموزش‌دیده، نیاز مبرم استان است و باید به‌عنوان مطالبه‌ای ملی پیگیری شود. آموزش دهیاران، عشایر و جوامع محلی به همراه سامانه‌های اطلاع‌رسانی سریع، می‌تواند نقش مؤثری در کاهش خسارت‌ها ایفا کند. استان باید دارای یک سند جامع مقابله با آتش‌سوزی در جنگل‌ها باشد که وظایف همه دستگاه‌ها در آن شفاف و قابل‌پیگیری باشد.

آنچه امروز در کهگیلویه و بویراحمد در حال وقوع است، نه صرفاً یک پدیده طبیعی، بلکه یک بحران مدیریتی و نهادی است. بلوط‌هایی که صدها سال عمر کرده‌اند، امروز در چند ساعت می‌سوزند؛ این یعنی طبیعت تاب ایستادن ندارد، اگر اقدام نکنیم، آتش نه‌فقط جنگل‌ها، بلکه آیندۀ محیط‌زیست این سرزمین را نیز خواهد سوزاند.

 بر این اساس هفت منطقه حفاظت‌شده با وسعت ۹۳ هزار و ۶۶۰ هکتار، دنای شرقی با وسعت ۲۸ هزار و ۲۰۲ هکتار، خائیز سرخ با مساحت ۳۳ هزار و ۲۳۵ هکتار، خامی با وسعت ۲۵ هزار و ۶۷۱ هکتار، دیل با ۱۰ هزار و ۳۸۱ هکتار، سولک با ۲ هزار ۴۲۸۷ هکتار و سیوک با ۱۲ هزار ۸۵۸ هکتار در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد.

استان کهگیلویه و بویراحمد با ۳۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار منطقه حفاظت‌شده و موقعیت اکولوژیکی و توپوگرافی خاص خود دارای پوشش گیاهی، جانوری و منابع حیاتی متنوعی است به‌گونه‌ای که افزون بر ۲۰ درصد پوشش جنگلی زاگرس و حدود ۴۰ درصد گونه‌های دارویی کشور را در خود جای‌داده است. کهگیلویه و بویراحمد ۸۷۴ هزار هکتار جنگل دارد که بیش از ۷۰ درصد آن بلوط است و مابقی آن را گونه‌های بادام، بنه یا پسته کوهی و گلابی وحشی و کیکم پوشش می‌دهد.

انتهای خبر/